Besluitvorming en evaluatieonderzoek?

Vaak worden in de politieke besluitvorming diverse resultaten en adviezen uit onderzoek niet of deels meegenomen. Soms worden cruciale aspecten niet eens onderzocht: Men is selectief in het inzetten, benutten en vergelijken van wetenschappelijk onderzoek. Het is aan de politiek om hiervoor te kiezen. Echter het is essentieel voor de wetenschappelijk onderzoeker om inzicht te hebben in welke vorm van onderzoek op een bepaald moment een wezenlijke bijdrage heeft en welke vorm dat niet heeft.

Het risico bestaat namelijk dat wetenschappelijk onderzoek gebruikt wordt voor de politieke haalbaarheid van een vernieuwing. Vele voorbeelden illustreren hoe in de politiek besluitvorming uiteindelijk goed onderbouwde adviezen niet meegenomen worden. Andere laten zien dat er weliswaar onderzocht wordt, maar dat de resultaten ingezet worden voor een ander politiek (beleids) doel, waar het feitelijk geen bijdrage aan levert.

Er is er geen vanzelfsprekendheid om het proces van grootschalige vernieuwingen bij de overheid inhoudelijk en procedureel te laten leiden door vooraf afgesproken wetenschappelijk onderzoek. Daardoor wordt er niet anders gewerkt dan bij niet-grootschalige vernieuwingen, hetgeen de complexiteit ervan te kort doet.

Componenten in de besluitvorming

Eén van de belangrijkste oorzaken hiervan, ligt in het feit dat geen duidelijk inzicht is in de noodzakelijk volgorde van de verschillende componenten die moeten leiden tot een totaal overkoepelend besluitvorming:

  • Definiëren van de overkoepelende problemen
  • Bepalen van beleidsdoestellingen
  • Bepalen van de deelgebeiden en deelproblemen die moeten worden opgelost.
  • Kleinschalig testen van deeloplossingen, oplossingen op deelterreinen
  • Experimenteren met oplossingen van deelproblemen en komen tot een aanbeveling op het bied van de overkoeplende problemen: Zo moet het, want dat levert deze oplossingen op en daarmee is een van de grote problemen aangepakt
  • In de praktijk testen van de totaaloplossing: Doet dat wat we voor ogen hebben?
  • Daarna moet ook geëxperimenteerd worden met de totaal-invoering. Dat kun je niet zomaar 'droppen' in het veld. Door dit onderdeel weet je bovendien vooraf welke invoeringsproblemen je kunt verwachten en kun je er daarom op inspelen. Zo voorkom je dat invoeringsproblemen en beoordeling van de maatregelen zelf door elkaar gaan lopen

Protocol met alle onderzoekscomponenten

Protocol voor meer en minder rationele beleidsontwikkeling bij grootschalige overheids-veranderingsprojecten

Ik heb getracht alle soorten onderzoekscomponenten te integreren in een rationeel onderzoeks- en evaluatiemodel. Dat heeft geleid tot een protocol. In het protocol staan alle stappen opgesomd die je in een volledig rationeel beleidsontwikkelingtraject doorloopt. Iedere stap heeft een functie in het totla traject om te komen tot een grootschalige beleidsverandering. Door politiek worden meestal diverse stappen overgeslagen. Dat is een politieke keuze, waar iedereen zich van bewust moet zijn. Door het overslaan van bepaalde stappen, hebben bepaalde onderdelen van ontwikkelonderzoek, experimenten en en onderzoeksevaluatie geen functie meer, of anderszins: worden die uitsluitend gebruikt voor door de politiek gehanteerde doeleinden zoals uitstel, het gebruiken van het ene argument om het andere te bereiken, etc.

Met het protocol in de hand bepaal je de logische vervolgstappen in de uitvoering. Je kunt daarbij ook aangeven welke stappen ten gevolge van de genomen beslissingen niet meer in de lijn der logica liggen.

Protocol voor politici en wetenschappers

Kortom: het protocol geeft politici een handvat om kritisch te kijken naar welke stappen zij wel en niet zouden moeten zetten. Onderzoekers hebben hierme een leidraad om aan te geven welk type onderzoek op welk moment nodig zijn en welk eigenlijk niet zinnig. Zo zijn politiek en wetenschap samen beter in staat om te kiezen op welke wijze grootschalige overheidsvernieuwingen onderzocht, opgezet en uitgevoerd worden en op welke wijze de bijpassende beslissingen genomen en onderbouwd worden.

Download het oorspronkelijke artikel Naar een Model voor Evaluatie van Onderwijsbeleid (pdf)